ኢፒኦ ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22, 2015 ወርሃዊ፡ በሰላም ዕድሎች መካከል የፖለቲካ ግጭት አዝማሚያዎች መቀነስ

Read in English

በዚህ ዘገባ ውስጥ የተካተቱ

ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 በጨረፍታ
- አበይት ክንውኖች
- ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ድረስ የተከሰቱ ቁልፍ ኩነቶች
ወርሀዊ ትኩረት፡ በሰላም ዕድሎች መካከል የፖለቲካ ግጭት አዝማሚያዎች መቀነስ

ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22, 2015 በጨረፍታ

አበይት ክንውኖች

ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ድረስ አክሌድ 37 የፖለቲካ ግጭት ኩነቶች እና 86 ሪፖርት የተደረጉ ሟቾች መዝግቧል። ይህ የሰሜን ኢትዮጵያ ግጭት ከጀመረ ከጥቅምት 2013 ወዲህ የተመዘገበ ዝቅተኛው የፖለቲካ ግጭት ኩነቶች ነው።
ባለፈው ወር የኦሮሚያ ክልል ከፍተኛ ቁጥር ያለው የፖለቲካ ግጭት ኩነቶች እና በፖለቲካ ግጭት ምክንያት ሪፖርት የተደረገ ከፍተኛ የሟቾች ቁጥር የተመዘገበ ሲሆን 32 ኩነቶች እና 82 ሪፖርት የተደረጉ ሟቾች ተመዝግቧል። በሃገሪቱ ከተመዘገቡት ጠቅላላ ሪፖርት የተደረጉ የሟቾች ቁጥር ከ95 በመቶ በላይ የተመዘገቡት በኦሮሚያ ክልል ነው።
ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ባለው ጊዜ ውስጥ በጣም ተደጋግመው የተከሰቱት የኩነት ዓይነቶች በሰላማዊ ሰዎች ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶች እና ጦርነቶች ሲሆኑ 25 በሰላማዊ ሰዎች ላይ የተፈጸሙ ጥቃት ኩነቶች እና 11 የጦርነት ኩነቶች ተመዝግበዋል። ከእነዚህ ክስተቶች መካከል አብዛኞቹ – 22 በሰላማዊ ሰዎች ላይ የተፈጸሙ የጥቃት ኩነቶች እና 10 የጦርነት ኩነቶች – በኦሮሚያ ክልል ውስጥ የተመዘገቡ ናቸው።

ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ድረስ የተከሰቱ ቁልፍ ኩነቶች

ወርሀዊ ትኩረት፡ በሰላም ዕድሎች መካከል የፖለቲካ ግጭት አዝማሚያዎች መቀነስ

በኢትዮጵያ የፖለቲካ ግጭት አዝማሚያዎች

ከጥቅምት 2015 ጀምሮ በኢትዮጵያ የተመዘገቡ የፖለቲካ ግጭቶች ቁጥር እየቀነሰ መጥቷል። ከመስከረም 2013 በኃላ – የሰሜን ኢትዮጵያ ግጭት ከመከሰቱ በፊት – ለመጀመሪያ ጊዜ ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ድረስ ባለው ጊዜ ውስጥ ዝቅተኛ ግጭት እና ሪፖርት የተደረጉ የሟቾች ቁጥር ተመዝግቧል (ከዚህ በታች ያለውን ግራፍ ይመልከቱ)። ይህ አዎንታዊ አዝማሚያ በኢትዮጵያ ሰሜናዊ ክፍል ግጭት በመቆሙ፣ በኦሮሚያ ግጭት መቀነሱ እና ቀደም ሲል በግጭት በተጎዱ ክልሎች የሰላም ጥረቶች በመኖራቸው ምክንያት የተከስተ ተድርጎ መውሰድ ይችላል።

ይህ ወርሃዊ ሪፖርት የኢትዮጵያን የተለያዩ የሰላም ሂደቶች በመተንተን አዲስ የግጭት ሊይስከትሉ የሚችሉ ነጥቦችን ይዘረዝራል። በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ያለው እንቅስቃሴ አዎንታዊ ይመስላል። ሆኖም እየተካሄደ ያለው የሰላም ሂደት ደካማ ሲሆን አዲስ ዙር ግጭት ሊከሰት ይችላል።

በኦሮሚያ፣ ትግራይ፣ አማራ እና ቤንሻንጉል/ጉሙዝ ክልሎች የሰላም ሂደቶች

ባለፉት ሁለት ወራት ውስጥ በትግራይ ህዝብ ነፃነት ግንባር (ትህነግ/ህወሓት) እና በፌዴራል መንግስት መካከል የተካሄደው የሰላም ስምምነት በኢትዮጵያ ዋና ዜናዎች ላይ ማዕከል የሆነበት የሰላም ሂደቶች የበላይነትን አግኝተው ስንብተዋል። ሌሎች በርካታ የሰላም ሂደቶች ከሌሎች ፀረ-መንግስት ታጣቂ ቡድኖች ጋር በተለያዩ ስኬት ደረጃ በመካሄድ ላይ ይገኛሉ። ምንም እንኳን አዎንታዊ አዝማሚያዎች ቢኖሩም የሰላም ስምምነቱ ጥቅምት 2015 ከተፈረመ በኋላ በተፈጠረው የፖለቲካ ለውጦች ምክንያት በፊት ከነበረው ተመሳሳይ ወቅት ጋር ሲነፃፀር አዲስ የግጭት አዝማሚያዎች ከአዲስ የኩነቶች ስፍራ (ከዚህ በታች ያለውን ካርታ ይመልከቱ) እና በእነዚህ ኩነቶች የሚሳተፉ አካላት ጋር ተስተውለዋል። ካለፉት አራት ዓመታት ጋር አንፃር እ.ኤ.አ ከዲሴምበር 2022 ጀምሮ በዋና ከተማዋ አዲስ አበባ የሚከሰት ግጭት ተደጋጋሚ እየሆነ መጥቷል። በተመሳሳይ በኦሮሚያ ክልል በምዕራብ በኦሮሞ ነፃነት ግንባር (ኦነግ)-ሸኔ እየተካሄደ ያለው የትጥቅ ትግል ቢቀጥልም በኦሮሚያ ክልል ደቡብ እና ምስራቅም ግጭት ታይቷል።

መጋቢት 13 ቀን የኢትዮጵያ ፓርላማ ትህነግ/ህወሓትን ከ“አሸባሪ” ድርጅቶች ዝርዝር እንዲሰረዝ ድምጽ ሰጥቷል።¹ ከቀናት በኋላ የፍትህ ሚኒስቴር በትህነግ/ህወሓት ሲቪልና ወታደራዊ አመራሮች ላይ የመሰረተውን የወንጀል ክስ አንስቷል።² የኢትዮጵያ መንግስት በሚያዚያ 23, 2013 ከኦነግ-ሸኔ ጋር ትህነግ/ህወሓትን “አሸባሪ” ብሎ ፈረጇቸው ነበር።³ ውሳኔው በሚኒስትሮች ምክር ቤት የፀደቀ ሲሆን ሁለቱም ትህነግ/ህወሓት እና ኦነግ-ሸኔ በሰላማዊ ሰዎች እና በመሠረተ ልማት ላይ የሚፈጸሙ ጥቃቶችን ጨምሮ የተለያዩ የ”ሽብርተኝነት” ድርጊቶች ፈፅመዋል ሲል በመንግስት ማረጋገጫ ላይ የተመሰረተ ነው።⁴

ትህነግ/ህወሓትን ከ”አሸባሪ” ድርጅት ዝርዝር ውስጥ ለማስወገድ እና በቡድኑ ላይ የወንጀል ክስ እንዲቋረጥ የተደረገው ውሳኔ በአንዳንድ የኢትዮጵያ የፖርላማ አባላት ተቃውሞ ገጥሞታል። እርምጃውን የሚቃወሙ ተቃዋሚ ፓርቲዎች እና የብልጽግና ፓርቲ አባላት በግጭቱ ሂደት ለደረሰው የሰብአዊ መብት ጥሰት እና ጉዳት ትህነግ/ህወሓት ተጠያቂ እንዲሆን ይፈልጋሉ።⁵ ይህ ተቃውሞ እንዳለ ሆኖ ጦርነቱ ዳግም እንዳይቀሰቀስ ያለውን እድል በመቀነስ በፌዴራል መንግስት እና በትህነግ/ህወሓት መካከል ያለውን ግንኙነት ለማሻሻል እነዚህ ዋና ዋና እርምጃዎች ናቸው። በመጋቢት ወር መጨረሻ ላይ በትህነግ/ህወሓት ከፍተኛ የበላይነት የተያዘ ለትግራይ ክልል የተሾሙት ባለስልጣናት በፌዴራል መንግስት የትግራይ ጊዜያዊ አስተዳደር ሆነው በይፋ ተሹመዋል (ስለ ትግራይ ጊዜያዊ አስተዳደር ስብጥር የበለጠ መረጃ ለማግኘት የኢፒኦ ሳምንታዊ: ከየካቲት 18–24, 2015 ይመልከቱ)።⁶

በኦሮሚያ ክልል ባለፉት ሁለት ወራት ውስጥ ግጭት መቀነሱ ተፋላሚ ወገኖችን ወደ ድርድር ጠረጴዛ ለማምጣት እድል ሊኖር እንደሚችል ቢጠቁምም በኦሮሚያ ክልል የሠላም ሒደቱ የትግራይን ያህል ለውጥ አላሳየም። በሕዳር 26 ቀን ከኦሮሚያ የተወከሉ የፓርላማ አባላት በትግራይ ክልል የተጀመረው የሰላም ሂደት በኦሮሚያ ክልልም እንዲደገም እና የፌዴራል መንግስት ከኦነግ-ሸኔ ጋር እንዲደራደር ለፌዴራል መንግስት በደብዳቤ ጠይቀዋል።⁷ ተመሳሳይ ደብዳቤ ለአፍሪካ ህብረት የተላከ ሲሆን ድርጅቱ “ጣልቃ እንዲገባና በድርድር ስምምነት ላይ እንዲደርስ” አሳስቧል።⁸ ከቡድኑ ጋር ለመደራደር የአካባቢውን የሀገር ሽማግሌዎች ለመላክ የተደረገው ሙከራ እስካሁን አልተሳካም። መጋቢት 19 ቀን በወጣ መግለጫ የኦነግ-ሸኔ (የኦሮሞ ነጻነት ሠራዊት በመባልም የሚታወቀው) አመራሮች የመንግስትን የድርድር ሙከራዎች ከልብ አይደለም ሲሉ አውግዘው ማንኛውም ከመንግስት ጋር የሚደረግ ንግግር በአለም አቀፍ የሶስተኛ ወገን በኩል እንዲካሄድ ደግመው አፅኖት ሰተዋል።⁹

በሀገሪቱ የወደፊት እጣ ፈንታ ላይ መሰረታዊ የፖለቲካ ልዩነቶች በኦሮሞ እና በአማራ ፖለቲከኞች መካከል እንደቀጠለ እና ይህም በማህበረሰቡ ውስጥ ውጥረት እንዲፈጠር እያደረገ ነው። ነገር ግን እነዚህ በብሔር ታጣቂዎች መካከል እየታዩ ያሉት ግጭቶች ባለፉት ሁለት ወራት እየቀነሱ መሆኑ አንዳንድ ምልክቶች ያሳያሉ። በኦሮሚያ ክልል በምስራቅ ወለጋ እና በሆሮ ጉዱሮ ወለጋ ዞኖች በህዳር እና ታህሳስ 2015 በኦሮሞ እና በአማራ ማህበረሰቦች መካከል የተቀሰቀሰው ከባድ ግጭት ቀዝቀዝ ያለ ሲሆን ከጥር 24 እስከ የካቲት 21 ባለው ጊዜ ውስጥ የአማራ ታጣቂዎች የተሳተፉበት ምንም አይነት የፖለቲካ ግጭት ኩነቶች አለመፈጸሙ እና ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ባለው ጊዜ ውስጥ ደግሞ አራት ኩነቶች ተመዝግበዋል (በአማራ እና በኦሮሞ ማህበረስብ መካከል ስለሚነሱ ግጭቶች የበለጠ መረጃ ለማግኘት ኢፒኦ ወርሀዊ፡ ከሕዳር 22 እስከ ታህሳስ 22, 2015 ይመልከቱ)። በተመሳሳይ በአማራ ክልል በጥር ወር በኦሮሚያ ልዩ ዞን እና በሰሜን ሸዋ ዞኖች አዋሳኝ አካባቢዎች ለስድስት ቀናት የዘለቀ ጦርነት ከ98 የማያንሱ ሰዎች በመሞታቸው ከፍተኛ ደረጃ ላይ ከደረሰ በኋላ አሁን በአማራ ክልል ግጭት ቀንሷል (ለተጨማሪ መረጃ ኢፒኦ ሳምንታዊ: ከጥር 13-19, 2015 ይመልከቱ)። የካቲት 22 ቀን የአማራ እና የኦሮሚያ ክልል መንግስታት ተወካዮች በጋራ የፀጥታ ጉዳዮች ላይ ተወያይተው በጋራ ባወጡት መግለጫ “የጋራ መፍትሄ ላይ መደረሱን” አመልክተዋል።¹⁰

በአማራ ክልል በብዛት በጎንደር አካባቢ የሚንቀሳቀሰው የቅማንት ታጣቂ ቡድን አባል የሆኑ ከ1,000 በላይ ታጣቂዎች የአማራ ክልል መንግስት እና ታጣቂ ቡድን ባደረጉት የሰላም ውይይት ባለፉት 6 ወራት ውስጥ “ወደ ሰላማዊ ኑሮ ተመልሰዋል”።¹¹

በቤንሻንጉል/ጉሙዝ ክልል የተደረጉ ሰላም እና ድርድር ተከትሎ እ.ኤ.አ. በ2022 ሁለተኛ አጋማሽ ላይ በተፈረመው የሰላም ስምምነት መሠረት ባለፉት ጥቂት ወራት ውስጥ በመቶዎች የሚቆጠሩ የቀድሞ ታጣቂዎች ተለቀዋል (ለበለጠ መረጃ ኢፒኦ ሳምንታዊ: ከመጋቢት 1–8፣ 2015 ይመልከቱ)። ባለፈው አንድ አመት በክልሉ የሚስተዋሉ ግጭቶች በከፍተኛ ሁኔታ መቀነሱ የሰላም ንግግሮቹን ውጤታማነት ያሳያል። በሰኔ 2013 በክልሉ በርካታ አካባቢዎች አለመረጋጋት ስለነበረ የባለፈው ሃገራዊ ምርጫ የተሰረዘ ሲሆን አሁን ግጭት መቀነሱን ተከትሎ ያለው ሁኔታ በዚህ አመት ምርጫ እንዲካሄድ ሊያስችል ይችላል።¹²

ግጭት የመቀስቀስ አቅም ያላቸው ጉዳዮች

በኢትዮጵያ ውስጥ የሰላም ጥረቶች እየተካሄዱ መሆናቸውን የሚያሳዩ አበረታች ምልክቶች ቢኖሩም አሁን ያለውን አቅጣጫ የሚቀይሩ እና ኢትዮጵያን ወደ ከፍተኛ የግጭት ደረጃ የሚመልሱ በርካታ ጉዳዮች አሉ። ከእነዚህ ጉዳዮች መካከል አንዳንዶቹ ማለትም ልክ እንደ ምሳሌ በኦሮሚያ ክልል ያሉ ጉዳዮች ነባር ሲሆኑ ሌሎች ደግሞ አዲስ ሁኔታዎች ናቸው።

በመጀመሪያ በኦሮሚያ ክልል ያለው የሰላም ሂደት በይፋ የለም። ምንም እንኳን ሁለቱም ወገኖች ለመደራደር ያላቸው ፍላጎት እየጨመረ መምጣቱን ቢያሳዩም፣ የፖለቲካ ልዩነቶች እና በመሠረታዊ የፖለቲካ አደረጃጀቶች ላይ እንኳን ለመስማማት ፈቃደኛ ባለመሆናቸው መጪውን መንገድ ረጅም እና አስቸጋሪ ያደርገዋል። ከየካቲት 22 እስከ መጋቢት 22 ባለው ጊዜ ውስጥ ግጭቶች መቀነሳቸ መልካም ለውጥ ቢሆንም በቅርቡ በነቀምት የገዥው ብልፅግና ፓርቲ ፅህፈት ቤት ኃላፊ በመጋቢት 21 ቀን መገደላቸው ጥሩ ውጤት አያመጣም። ይፋዊ ውይይት በቅርቡ ካልተጀመረ በቀር የኦሮሚያ ክልል ወደ ከፍተኛ ግጭት ሊመለስ ይችላል።

በትግራይ ክልል ተመሳሳይ ሁኔታዎች አሉ። እስካሁን ድረስ አዎንታዊ የሰላም ሂደት ቢኖርም የምዕራብ እና የደቡብ ትግራይ ዞኖች ሁኔታን በተመለከተ ግልፅ መንገድ/መፍትሔ የለም። መጋቢት 10 ቀን በደቡብ ትግራይ ዞን አላማጣ ከተማ የሚኖሩ የአማራ ተወላጆች መንግስት ከትግራይ ክልል በይፋ አካባቢያቸውን እንዲያነሳ ጠይቀዋል። በቅርቡ የተሾሙት የትግራይ ክልል ጊዜያዊ አስተዳደር ባለስልጣናት ሰልፉን አውግዘዋል።¹³ የትግራይ ክልል ጊዜያዊ አስተዳደር ርዕሰ መስተዳድር ለመጀመሪያ ጊዜ በሚዲያ ባደረጉት ንግግር እንደገለፁት የክልሉን ግዛታዊ አንድነት ማስጠበቅ የጊዜያዊ አስተዳደሩ ቀዳሚ ተግባራት መካከል አንዱ ነው።¹⁴ የምዕራብ ትግራይ ዞን በተለይም ወልቃይት፣ ሁመራ እና ፀገዴ አካባቢዎች በይፋ በትግራይ ክልል ወሰን ውስጥ ቢሆኑም አሁንም በአማራ ክልል በተሾሙ ባለስልጣናት የሚተዳደሩ ናቸው። የአማራ ክልል ኃይሎች እነዚህን አካባቢዎች የሰሜን ኢትዮጵያ ግጭት ሲጀመር ተቆጣጥረዋል። ላለፉት 30 አመታት የምዕራብ ትግራይ ዞን የይገባኛል ጥያቄ የሚነሳበት ሲሆን የምዕራብ ትግራይ ዞን የትግራይ ክልል አካል የሆነው በትህነግ/ህወሓት መራሹ የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር – ከ1983 ዓ.ም እስከ 2011 ዓ.ም ገዥው ጥምረት ፓርቲ – የብሄር ፌዴራሊዝምን ተግባራዊ ካደረገ በኋላ ነው። ለአማራ ክልል ነዋሪዎች የምዕራብ ትግራይ ጉዳይ የብሔርተኝነት መገለጫ እየሆነ ሲሆን መንግስት አካባቢውን ለትህነግ/ህወሓት የሚመልስ ከሆነ መንግስት የትጥቅ ትግል እንደሚገጥመው በመላው አማራ የሚናፈሰ የተለመደ ወሬ ነው (ለተጨማሪ መረጃ ኢፒኦ ሳምንታዊ :- ከሰኔ 26, 2013 እስከ ሐምሌ 2, 2013፤ ኢፒኦ ወርሀዊ:- ከጥር 24, 2014 እስከ የካቲት 21, 2014 እና የኢፒኦ ልዩ ዘገባ The Northern Ethiopia Conflict: A Step Towards Peace? ይመልከቱ)።

በተጨማሪም የሰላም ስምምነቱ ፌዴራል ያልሆኑ ኃይሎች ከትግራይ ክልል መውጣት እንዳለባቸው በግልፅ ቢደነግግም በመጋቢት ወር የኤርትራም ሆነ የአማራ ኃይሎች በትግራይ ክልል ሲንቀሳቀሱ እንደነበረ እና ይህም አካባቢውን እንዲለቁ በፌዴራል መንግስት በኩል ፍላጎትም ሆነ ቁጥጥር አለመኖሩን ያሳያል።¹⁵

በአጠቃላይ በየካቲት እና መጋቢት 2015 ዓ.ም በኢትዮጵያ ውስጥ የታዩት የግጭት አዝማሚያዎች ከወራት በፊት ከነበሩት በእጅጉ የተለዩ ሲሆኑ ይህም የግጭት ሊጨምር እንደ የሚችል ያሳያል። የዚህ ለውጥ ማእከል በኢትዮጵያ ውስጥ በኃይማኖት፣ በጎሳ እና በርዕዮተ ዓለም ቡድኖች መካከል አዲስ የፀጥታና የፖለቲካ ትብብር ጥምረት መፈጠር እና መገጣጠም ነው። ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ እና ገዥው የብልጽግና ፓርቲ የኦሮሞ ብሔርተኛ የፖለቲካ ጥያቄዎች በማስተናገድ እና እነዚህ ጥያቄዎቹ በመንግስት ላይ የበላይነት እንዲኖራቸው አድርገዋል በሚል በፓን-ኢትዮጲያውያን (የኢትዮጵያ እንድነት የሚደግፉ) እና በአማራ ክልል የፖለቲካ አካላት እየተከሰሱ ነው።¹⁶ በአዲስ አበባ እና በኦሮሚያ ክልል የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ-ክርስቲያንን የሚመለከቱ ግጭቶች እነዚህ ለውጦች ወደ ግጭት እንዴት እንደሚገለጡ አንዱ ማሳያ ነው (በእነዚህ ሁኔታ ላይ ተጨማሪ መረጃ ለማግኘት ኢፒኦ ከጥር 24 እስከ የካቲት 21, 2015 ወርሃዊ፡ የኃይማኖት አለመግባባቶች እና የመንግስት ጣልቃ ገብነት በኢትዮጵያ ይመልከቱ)። በኢትዮጵያ የሰሜኑ ግጭት ከተጀመረበት ጊዜ አንስቶ መጋቢት ወር ዝቅተኛው ግጭት እና ግድያ የታየበት ወር መሆኑ አዎንታዊ ምልክት ነው፣ ከእነዚህም መካከል በሀገሪቱ መረጋጋት እንደሚቀጥል እና የሰላም ሂደቶች ተፋላሚ ወገኖችን ወደ አንድ ማምጣት ሊሳካ ይችላል። ሆኖም ባለፉት ጥቂት ወራት ውስጥ የተፈጠረውን ስስ ሚዛን የሚያናጉ እና ግጭት እንዲመለስ ሊያደርጉ የሚችሉ አሳሳቢ ጉዳዮች አሉ።